Το πιό συνηθισμένο σύμπτωμα που είναι παρόν σχεδόν πάντα και σε όλες τις ψυχικές διαταραχές. Συνήθως εκφράζεται από τον πάσχοντα με τις φράσεις:

• δεν μπορώ να πάρω ανάσα, δε μου φτάνει ο αέρας
• έχω έναν κόμπο στο λαιμό
• δεν μπορώ να καταπιώ
• έχω ένα σφίξιμο στο στήθος, ή ένα βάρος στην κοιλιά
• θέλω κάθε λεπτό να πάω για να ουρήσω και δεν βγάζω τίποτε

Βασικά είναι μια πιό εξειδικευμένη εκδήλωση του άγχους. Οι πιό συνηθισμενες φράσεις που χρησιμοποιεί ο πάσχων για να το περιγράψει είναι:

• δεν είμαι καλά
• νομίζω ότι θα λιποθυμήσω, νομίζω ότι θα πέσω κάτω
• δε με χωράει ο τόπος, δεν μπορώ να κάτσω στην ίδια καρέκλα ούτε δύο λεπτά
• δεν μπορώ να κάτσω σπίτι μου, θέλω όλο να είμαι έξω

Είναι μια ψυχική κατάσταση κατά την οποία ο ασθενής αποξενώνεται από τις σκέψεις, τα αισθήματα ή τις μνήμες του ή χάνει ακόμη και το αίσθημα της ταυτότητας του σε σημείο να βλέπει τον καθρέφτη και να λέει “δεν είμαι εγώ”. Ανθρωποι που είχαν μια τραυματική εμπειρία ή ήσαν δράστες μιάς μή αποδεκτής από τη συνείδησής τους πράξης, φτάνουν να λένε “αποκλείεται να συνέβη σε μένα αυτό” ή “αποκλείεται εγώ, να το έκανα αυτό”.

Μιά άλλη εικόνα: Ο πάσχων είναι σε μια παρέα που κουβεντιάζουν και ξαφνικά δίνει την εντύπωση ότι αφαιρείται, ότι “φεύγει” από το άμεσο περιβάλλον του και αρχίζει να γελά ή να κλαίει χωρίς όλη αυτή η συναισθηματική του κατάσταση να αντιστοιχεί σ’ αυτά που συμβαίνουν γύρω του

Δεν είναι σπάνιο σύμπτωμα, κυρίως σε ανθρώπους που πάσχουν από ανίατες ή χρόνιες αρρώστιες όπως διαβήτης, ρευματισμοί, πολλαπλή σκλήρυνση, κακοήθη νοσήματα κλπ. Οι πάσχοντες, συχνά αρνούνται να λάβουν τη θεραπεία τους με διάφορα προσχήματα όπως “δεν αντέχω τις παρενέργειες, με πειράζει το φάρμακο”, “έτσι κι αλλιώς δε θεραπεύομαι”, “δεν μπορώ να κάνω θεραπεία σε όλη μου τη ζωή” κλπ.

Ειδική περίπτωση άρνησης θεραπείας είναι όταν η -φανερή ή κρυφή- αιτία που αρνείται να κάνει θεραπεία είναι για να “τιμωρήσει” το περιβάλλον του (γονείς, σύζυγο κλπ), ή να “εκβιάσει” την πραγματοποίηση μιάς επιθυμίας του. Στην περίπτωση αυτή η άρνηση θεραπείας έχει στόχο να χειριστεί το περιβάλλον του.

Οι πάσχοντες από αυτό το σύστημα συζητάνε όλο για το θάνατο, για το πώς θα είναι όταν πεθάνουν, σχεδιάζουν και κοινοποιούν σχέδια αυτοκτονίας κλπ. “Θα πάρω ένα σκοινί και θα κρεμαστώ”, “Θα κόψω τις φλέβες μου”, “Θα πιώ βιτριόλι να ησυχάσω” είναι από τις πιό κοινότυπες εκφράσεις.

Μπορεί επίσης να προχωρούν και σε αυτοκτονικές συμπεριφορές όπως να βαδίζουν στην άκρη του περβαζιού μιας ταράτσας, να αγνοούν συστηματικά τους κανόνες ασφαλείας σε οποιαδήποτε δραστηριότητα όπως πλησιάζουν τα δάκτυλά τους στις πρίζες του ηλεκτρικού ρεύματος, να “χαϊδεύουν” με μαχαίρια τους καρπούς των χεριών τους κλπ.

Ο ασθενής προβαίνει πολύ συχνά και με ασήμαντες αφορμές σε ξυλοδαρμό φίλων, συγγενών κλπ.

Στην πολιτισμένη μας (με εισαγωγικά ή χωρίς) κοινωνία, στον όρο αυτό εντάσσεται σήμερα εκτός της σωματικής / φυσικής βίας και η ψυχολογική ή λεκτική βία και η σεξουαλική παρενόχληση.

Με τον όρο ανορεξία, εννοούμε εδώ την ψυχογενή ανορεξία και όχι την ανορεξία που μπορεί να οφείλεται σε μία άλλη σωματική νόσο όπως διάφορες γαστρεντερικές διαταραχές, παθήσεις των νεφρών ή του ήπατος, καρκίνοι κλπ. Η Ψυχογενής ανορεξία έχει τα εξής χαρακτηριστικά:

• άρνηση του ατόμου να διατηρήσει το βάρος του στα φυσιολογικά όρια
• φόβος ή έντονο ενδιαφέρον μήπως πάρει βάρος (ακόμη κι όταν το βάρος του είναι κάτω από το φυσιολογικό όριο)
• διαταραχή στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται το βάρος του ή το σχήμα του σώματός του
• αμηνόρροια (στις γυναίκες). Δηλαδή απουσία τριών τουλάχιστων διαδοχικών εμμηνορρυσιών

Βασικό χαρακτηριστικό της βουλιμίας είναι τα επαναλαμβανόμενα και συχνά περιστατικά καταβρόχθισης μεγάλων ποσοτήτων τροφής σχεδόν πάντα χωρίς την παρουσία τρίτων. Ο βουλιμικός ασθενής είναι συνήθως μόνος του. Σχεδόν πάντα ακολουθεί η φάση των ενοχών. Ο ασθενής νιώθει πολύ ένοχος “που πάλι έφαγε τόσο πολύ”. Οι ενοχές πολύ συχνά είναι τόσο έντονες που φτάνει στο σημείο να προκαλεί εμετό ώστε να βγάλει ό,τι έφαγε αλλά σχεδόν αμέσως μπορεί να ξανακάνει το ίδιο.

Χαρακτηρίζεται έτσι μια συνεχής και επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά ενός ατόμου η οποία, από ένα σημείο και μετά όχι μόνο δεν προκαλεί ευχαρίστηση αλλά έχει και αρνητικές επιδράσεις στον πάσχοντα. Τα πιό συνηθισμένα παραδείγματα εμμονών είναι:

• η υπερβολική και άσκοπη αγορά προϊόντων τα περισσότερα από τα οποία δεν χρειάζεται το άτομο (shoping)
• το μάζεμα και φύλαξη (“αποθησαύριση”) άχρηστων συνήθως αντικειμένων, πχ. παλιά χαρτιά, άχρηστα ανταλλακτικά από συσκευές, παλιά ρούχα που δεν προκειται να φορεθούν κλπ. (hoarding)
• ο τζόγος, δηλαδή η ακατάσχετη και ακόρεστη μανία στοιχηματισμού με οποιοδήποτε τρόπο και μέσον όπως χαρτοπαιξία, ιππόδρομος, προπο κλπ. (gambling)
• τριχοτιλομανία, ονυχοφαγία σε βαθμό που ματώνουν τα δάχτυλα, ξύσιμο δέρματος “μέχρι που να πληγιάσει” κλπ

Περιγραφή του μανιακού τύπου σκέψης ή συμπεριφοράς μπορείτε να βρείτε εδώ

Υπάρχουν δύο είδών παραληρήματα:

Το παραλήρημα που δεν στηρίζεται σε πραγματικά περιστατικά. Παράδειγμα τέτοιου παραληρήματος: “Είμαι υπεράνθρωπος και μπορώ να διαβάζω τη σκέψη των ανθρώπων” ή “Ο γείτονάς μου έχει ένα μηχάνημα που μου κλέβει τη σκέψη”. Είναι προφανές ότι ούτε το άτομο “είναι υπεράνθρωπος”, ούτε υπάρχουν -μεχρι σήμερα τουλάχιστον- μηχανήματα που μπορούν να κλέβουν τη σκέψη.

Το παραλήρημα που στηρίζεται σε πραγματικά περιστατικά. Παραδείγμα τέτοιου παραληρήματος: “Βρήκα ένα σπασμένο αυγό έξω από την πόρτα μου και αυτό σημαίνει ότι κάποιος το έσπασε εκεί για να μου κάνει μάγια”. Εδώ παρατηρούμε ότι το γεγονός που περιγράφεται είναι δυνατόν πράγματι να έχει συμβεί. Το παραλήρημα εντοπίζεται στην ερμηνεία αυτού του γεγονότος.

Αυτός ο δεύτερος τύπος παραληρήματος μερικές φορές είναι δύσκολο να διαπιστωθεί με βεβαιότητα.

Μαζί με τις  εμμονές, η παρορμητική συμπεριφορά οφείλεται στις διαταραχές ελέγχου της συμπεριφοράς. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, το άτομο αδυνατεί να αντισταθεί στην παρόρμηση να κάνει κάποια πράξη ακόμη και όταν καταλαβαίνει όταν αυτή ξεφεύγει από τα όρια και τους κανονισμούς ή οτι μπορεί να βλάψει τον εαυτό του ή άλλους ανθρώπους. Παραδείγματα τέτοιων συμπεριφορών είναι:

• πυρομανία, δηλαδή αδυναμία ελέγχου της παρόρμησης να προκαλέσει φωτιά
• κλεπτομανία, αδυναμία ελέγχου της παρόρμησης  για κλοπή
• επιδειξιομανία, κλπ.

Λέγοντας συναισθηματική αστάθεια εννοούμε το φαινόμενο κατά το οποίο ο άνθρωπος που το εμφανίζει, παρουσιάζει πολύ εύκολες και σύντομες συναισθηματικές αλλαγές: Εκεί που είναι ήρεμος μπορεί να εκραγεί και να βάλει τις φωνές, ή εκεί στενοχωριέται και κλαίει μπορεί με την παραμικρή αφορμή ή και χωρίς αφορμή να βάλει τα γέλια κλπ.

Εδώ θα μπορούσαμε να αναφέρουμε και ένα άλλο σύμπτωμα γνωστό ώς συναισθηματική απροσφορότητα. Στην περίπτωση αυτή το συναίσθημα του ατόμου δεν αντιστοιχεί στις συνθήκες και το περιβάλλον. Παραδείγματος χάριν να βάζει τα γέλια χωρίς λόγο μέσα σε μία επιστημονική διάλεξη ή ενώ είναι μάρτυρας ενός τραγικού γεγονότος κλπ.

Τέλος να αναφέρουμε και την συναισθηματική επιπέδωση ή συναισθηματική αμβλύτητα κατά την οποία ο πάσχων δεν εμφανίζει καμμία συναισθηματική αντίδραση, καμμία αλλαγή έκφρασης στο πρόσωπό του ακόμη κι άν “καίγεται ο κόσμος” γύρω του.

Όλοι μας σχεδόν έχουμε κάποιους παράλογους φόβους όπως ο φόβος απέναντι στα ποντίκια, ο φόβος στο αεροπλάνο, στο ασανσέρ, ο φόβος της επίσκεψης στον οδοντίατρο. Οι φόβοι αυτοί είναι ελαφρά ενοχλητικοί και ίσως να προκαλούν και μια μικρή δυσφορία.

Όταν όμως οι φόβοι αυτοί γίνουν τόσο έντονοι ώστε να προκαλούν τρομερό άγχος ή πανικό ώστε να επηρεάζουν και να αλλοιώνουν την καθημερινότητά μας ή να επηρεάζουν ακόμη και πιό σοβαρότερες αποφάσεις, οι φόβοι αυτοί λέγονται φοβίες.

Θα αναφέρουμε εδώ ένα παράδειγμα φοβίας από το ιατρείο μας όπου μία ασθενής, φοιτήτρια στην Αθήνα που πηγαινο-ερχόταν με το λεωφορείο, αποφάσισε να διακόψει τις σπουδές της επειδή φοβόταν μήπως ενώ είναι στο λεωφορείο χρειαστεί να πάει στην τουαλέτα και δεν μπορεί να κρατηθεί και “τα κάνει επάνω της”. (Πληροφορία για τους “κουτσομπόληδες” αναγνώστες: η ασθενής αυτή θεραπεύτηκε και έχει πάρει το πτυχίο της με “άριστα”).

Ψευδαίσθηση γενικά ονομάζουμε μία ψευδή αισθητηριακή αντίληψη. Την “αντίληψη” δηλαδή ενός ερεθίσματος που δεν υπάρχει στην πραγματικότητα. Σε τελική ανάλυση είναι το ξεγέλασμα κάποιας αίσθησής μας που “αντιλαμβάνεται” κάτι το οποίο δεν υπάρχει. Οι ψευδαισθήσεις συχνά είναι τόσο ζωντανές ώστε ο πάσχων είναι αδύνατο να πεισθεί πως δεν υπάρχουν.

Ψευδαισθήσεις μπορεί να εμφανιστούν σε όλες τις αισθήσεις μας:

• στην ακοή (πιό συχνές σε ψυχικές διαταραχές)
• στην όραση (πιό συχνές στην νόσο Πάρκινσον)
• στην όσφρηση (πιό συχνές σε οργανικές βλάβες του εγκεφάλου)
• στην αφή κλπ.

Με αυτόν τον όρο εννοούμε κυρίως την επιβράδυνση της σκέψης και τη μείωση της κινητικότητας ενός ατόμου. Παραθέτουμε μερικά παραδείγματα ψυχοκινητικής επιβράδυνσης και αναστολής:

• μεγάλη δυσκολία και αποφυγή επιτέλεσης των συνηθισμένων καθημερινών δραστηριοτήτων ενός υγιούς ανθρώπου ώπως η καθαριότητα, το ντύσιμο, το ξύρισμα, το μαγείρεμα, το χτένισμα κλπ
• μεγάλη δυσκολία και αίσθημα κόπωσης κατά την επιτέλεση απλών δραστηριοτήτων που απαιτούν ελάχιστη προσπάθεια όπως το ανέβασμα 2-3 σκαλοπατιών, το σήκωμα από το κρεβάτι, η απάντηση στο τηλέφωνο κλπ.
• οι μετακινήσεις κυρίως έξω από το σπίτι ξαφνικά γίνονται “αδύνατες”, δεν μπορεί να πάει για ψώνια στο μπακάλη, να συνοδέψει τα παιδιά στο σχολείο κλπ.
• δραστηριότητες αυτονόητες που απαιτούν ελάχιστη νοητική προσπάθεια, φαίνονται “βουνό”, δεν μπορούν να αποφασίσουν τί θα ψωνίσουν, τί χρώμα θα βάψουν το σπίτι τους, τί θα φυτέψουν στον κήπο κλπ.