Το Στίγμα Το Στίγμα Στίγμα Στίγμα Στίγμα Στίγμα
Το Στίγμα
Για το Στίγμα έχουν γραφτεί πολλά. Αρθρα, βιβλία, έχουν γίνει συζητήσεις ομιλίες κλπ. Ποτέ όμως δεν είναι αρκετά. Γιατί υπάρχουν ακόμη και σήμερα άνθρωποι οι οποία δεν μπορούν να κατανοήσουν τί είναι η ψυχική νόσος, νομίζουν ότι είναι “ιδιοτροπία” ή “νάζι”. Πιστεύουν ότι είναι κάτι που συμβαίνει σ’ αυτούς που “δεν είναι και τόσο έξυπνοι” ή “τόσο δυνατοί”.
Το παρακάτω άρθρο δεν είναι παρά εκτεταμένα αποσπάματα από την ομιλία γιά το Στίγμα ενός “υπαρκτού ανθρώπου”, του Wil Wheaton στη συνάντηση της Αμερικανικής Εθνικής Ένωσης για την Ψυχική Νόσο, στο Ohio των ΗΠΑ.
Με λένε Βασίλη…
Είμαι 45 ετών έχω μια θαυμάσια ζωή, δύο μεγάλα αγόρια για τα οποία κάθε μέρα αισθάνομαι περήφανος και μια νυφούλα (σύζυγο του γιού μου) που την αγαπώ σαν κόρη μου. Εχω κάνει πολλές δουλειές στο χώρο της τέχνης και του θεάματος και για πολλλές από αυτές έχω βραβευτεί. Είμαι λευκός, ετεροφυλόφιλος, στρέητ, που σημαίνει ότι εδώ στην Αμερική τουλάχιστον δε συναντώ δυσκολίες κοινωνικής αποδοχής.
Η ζωή μου από όποια πλευρά και να τη δείς είναι πάρα-πάρα πολύ καλή. Παρόλα αυτά λοιπόν, ολη μέρα παλεύω με το αίσθημα αυτοεκτίμησής μου, με το αίσθημα της αξίας μου· αμφιβάλλω για το πόσο αξίζω ώς ανθρώπινο όν. Κι αυτό γιατί ζώ με Άγχος και Κατάθλιψη, δύο διαγνώσεις-πρωταθλητές ανάμεσα σε όλες τις ψυχικές διαταραχές.
Σήμερα, δεν ντρέπομαι καθόλου να στέκομαι εδώ μπροστά σας και να σας ανακοινώνω με υπερηφάνεια ότι ζώ με μιά ψυχική νόσο και δεν τρέχει τίποτε. Χρησιμοποιώ τη φράση “ζω με μία ψυχική νόσο” και όχι “πάσχω από μία ψυχική νόσο” γιατί παρόλες τις φιλότιμες προσπάθειες που κάνει η άτιμη, δεν έχει φτάσει να με ελέγχει και να με καθορίζει αλλά ούτε και εγώ, δέχομαι να στιγματιστώ από αυτήν.
Λοιπόν. Με λένε Βασίλη και ζω με Χρόνια Καταθλιπτική διαταραχή!
Χρειάστηκαν πάνω από 30 χρόνια για να βρώ τη δύναμη να πώ αυτές τις εννιά λέξεις και αυτό είχε σαν αποτέλεσμα τα περισσότερα από αυτά τα χρόνια να υποφέρω. Θέλω να συμβάλω στην εξάλειψη του στίγματος και των προκαταλήψεων γύρω από τις ψυχικές διαταραχές στη χώρα μας και θα προσπαθήσω να το πετύχω καθώς θα μοιραστώ μαζί σας την ιστορία μου.
Οταν ήμουν μικρό παιδί, περίπου 7-8 χρονώ, άρχισα να έχω κρίσεις πανικού. Τοτε δε γνωρίζαμε τί ήταν κι επειδή συνέβαιναν συνήθως στον υπνο μου, οι μεγάλοι νόμιζαν ότι ήταν εφιαλτές. Βεβαια είχα και εφιαλτες αλλά οι κρίσεις πανικού ήταν πολυ-πολύ χειρότερες από ένα κακό όνειρο. Σχεδόν κάθε νύχτα ξυπνούσα κατατρομαγμένος, έπαιρνα τις κουβέρτες μου από το κρεβάτι και πήγαινα να κοιμηθώ στο πάτωμα στο δωμάτιο της αδελφής μου γιατί φοβόμουν μόνος. Υπήρχαν μερικές φορες διαστήματα που δεν είχα αυτές τις κρίσεις. Διαστήματα που κρατούσαν μερικούς μήνες, στη διάρκεια των οποίων ένοιωθα αυτό που λέμε “φυσιολογικό παιδί” αλλά οι κρίσεις πανικού επέστρεφαν και καθε φορά ήταν χειρότερες από τις προηγούμενες.
Οταν έφτασα στα 12 με 13 το άγχος μου άρχισε να εκδηλώνεται με χίλιους δύο τρόπους. Ανησυχούσα για οτιδήποτε. Ενιωθα κουρασμένος όλη την ώρα και επίσης ήμουν ευερέθιστος κι έτοιμος για “άρπαγμα” όλη την ώρα. Δεν είχα καμμία αυτοπεποίθηση και η αυτοεκτίμησή μου ήταν στα πατώματα. Ενιωθα ότι δεν μπορούσα να εμπιστευθώ κανέναν γιατί είχα πεισθεί ότι ήμουν ηλίθιος και ότι δεν άξιζα τίποτε και ότι ο μόνος λόγος που κάποιος θα μπορούσε να με πλησιάσει ήταν γιατί θα είχε κάποιο συμφέρον. Είχα συνεχή αισθήματα άγχους και ντροπής όλη την ώρα τα οποία έπρεπε να τα καταπιέζω βαθειά μέσα μου χωρίς να τα μοιράζομαι με κανένα.
Θα ήθελα τώρα να γυρίσω το χρόνο πίσω και να πώ σε όλους αυτούς τους “μεγάλους” του παρελθόντος μου τότε: “αφήστε το παιδί λιγάκι ήσυχο, είναι τρομαγμένο δεν το βλέπετε, είναι μπερδεμένο. Κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί κι άν σταματήσετε να του άγοράζετε άχρηστα παιχνίδια και παραπανίσια ρούχα ίσως μπορέσετε να καταλάβετε γιατί υποφέρει και τί βοήθεια χρειάζεται”
Μακάρι να ήξερα τότε ότι είχα μια ψυχική διαταραχή η οποία θα μπορούσε να θεραπευτεί! Μακάρι να ήξερα ότι δε μου άξιζε να νιώθω τόσο ασχημα. Δεν τα ήξερα όλα αυτά τα πράγματα γιατί η οικογένεια μου δε συζητούσε για τις ψυχικές διαταραχές ποτέ, κι άν συζητούσε το έκανε σαν επρόκειτο για κάτι μακρινό, να αφορούν κάποιους άλλους, σαν να ήταν κάτι για τό οποίο κανείς πρέπει να ντρέπεται. Οι προκαταλήψεις αυτές υπήρχαν στην οικογένειά μου παρά το γεγονός ότι αφθονούσαν τα περιστατικά ψυχικών διαταραχών στο DNA του σογιού μας. Κάποιοι μακρινοί συγγενείς με απόπειρες αυτοκτονίας, κάποιοι άλλοι με περιστατικά διπολικής διαταραχής, κλινικής κατάθλιψης, αλκοολισμού κλπ.
Τώρα πια δεν κατηγορώ τους γονείς μου για το πως αντιμετώπισαν ή για την ακρίβεια πώς δεν αντιμετώπισαν την ψυχική μου διαταραχή γιατί είμαι βέβαιος ότι δεν μπορούσαν να “δουν” τα συμπτώματά μου. Έζησαν και μεγάλωσαν, όπως και γω άλλωστε σε έναν κόσμο όπου η ψυχική διαταραχή είναι αδυναμία, είναι ντροπή. Με αποτέλεσμα να υποφέρω μεχρι να φτάσω στα τριάντα. Και δεν είναι ότι δε ζήτησα ποτέ βοήθεια. Ζήτησα! Απλά δεν ήξερα τί ακριβώς βοήθεια να ζητήσω, τί ερωτήματα να κάνω και οι μεγάλοι που ήταν κοντά μου δεν ήξεράν τι απαντήσεις έπρεπε να μου δώσουν.
(Μανούλα, αν αναγνωρίσεις τον εαυτό σου σ’ αυτό το κείμενο, ξέρω ότι θα στενοχωρηθείς. Θέλω να ξέρεις ότι σ’ αγαπώ και γνωρίζω οτι έκανες ότι καλύτερο μπορούσες. Ομως αφηγούμαι αυτή την ιστορία ωστε κάποια άλλη μανούλα αν βρεθεί στη θέση σου να δεί τα πράγματα όπως δεν μπορούσες εσύ να τα δείς παρόλο που αυτό δεν ήταν δικό σου το λάθος)
Θυμάμαι στην ηλικία των 22, ζούσα μόνος μου, στο δικό μου σπίτι, που ξύπνησα με έντονο πανικό. Ηταν τόσο τρομερός που παρόλο που ήταν μεσάνυχτα διάσχισα την πόλη για να πάω στο πατρικό μου σπίτι και να κοιμηθω ξανα στο πάτωμα, στο δωμάτιο της αδελφής μου γιατί εκεί τουλάχιστον ένιωθα ασφαλής. Την άλλη μέρα το πρωί, δακρυσμένος, ρώτησα τη μητέρα μου τί είναι αυτό που μου συμβαίνει. “Απλώς αρχίζεις να καταλαβαίνεις πόσο σκληρός είναι ο κόσμος μας” μου είπε…
Στην τρίτη δεκαετία της ζωής μου συνέχισα να υποφέρω και όχι μονο από εφιάλτες και κρίσεις πανικού. Αρχισα να εμφανίζω ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές για τίς οποίες τίποτε δε είχα ακούσει μέχρι τότε.
- άρχισα να κρατάω την αναπνοή μου όταν οδηγούσα κάτω από γέφυρες επειδή αν δεν το έκανα φοβόμουν ότι μπορεί να τρακάριζα.
- ακουμπούσα το χέρι μου στην πόρτα του αεροπλάνου πριν μπω μέσα και του έλεγα από μέσα μου να με προσέχει. Αν δεν το έκανα φοβόμουν ότι το αεροπλάνο θα έπεφτε.
- κάθε φορά που αποχαιρετούσα ένα αγαπημένο μου πρόσωπο ένας κρυφός φόβος μου έλεγε ότι ήταν η τελευταία φορά που τον βλέπω
Δεν ντρέπομαι όμως γιατί για όλες αυτές τις σκέψεις τις οποίες ευτυχώς σήμερα δεν έχω χαρη στην ιατρική επιστήμη, δεν έφταιγα εγώ. Απλά αυτός είμαι. Ετσι είναι φτιαγμένος ο εγκέφαλος μου και επειδή το ξέρω πλέον αυτό μπορώ να το αντιμετωπίσω ιατρικά αντί να γίνω θύμα του. Ραγίζει η καρδιά μου όταν σκέφτομαι πόσα έχασα επειδή ο εγκέφαλός μου αποφάσζε να με φορτώνει με όλα αυτά τα “αν” και δεν με άφηνε να σκεφτώ το πιό πιθανό το πιό ωραίο άν: “αν πήγαιναν όλα καλα, και περνούσα θαυμάσια και γύριζα πίσω ευτυχισμένος;”
Θέλω λοιπόν να πώ ξεκάθαρα σε όσους με ακούνε: αν υποψιαζεστε ότι έχετε μια ψυχική διαταραχή, δεν υπάρχει κανένας λόγος να ντρέπεστε, να νιώθετε άσχημα ή πολύ περισσότερο να φοβάστε. Δε χρειάζεται να υποφέρετε.
Θα το ξαναπώ άλλη μία φορά: δεν υπάρχει κανείς λόγος να νιώθει κανείς μειωμένος, θιγμένος όταν απευθυνθεί σε κάποιον επαγγελματία για βοήθεια αφού οι άνθρωποι αυτοί είναι εξειδικευμένοι να προσφέρουν αυτή ακριβώς τη βοήθεια.
Νομίζω ότι τότε κατάλαβα, γύρω στα 34 μου ότι η Ψυχική Νόσος δεν είναι αδυναμία. Είναι απλά αρρώστεια. Κανονικά το λέει και η λέξη (“νόσος”) και δεν θα πρέπει να με είχε τόσο εντυπωσιάσει αλλά αυτό ισχύει. Γιατί είναι δύσκολο όταν νοσεί το όργανο με το οποίο μέχρι τότε αντιλαμβάνεσαι τον κόσμο και το σώμα σου (δηλαδή ο εγκέφαλος) και τώρα πρέπει να αντιληφθείς ότι το ίδιο το όργανο που σε βοηθά να αντιλαμβάνεσαι, είναι αυτό το ίδιο που πάσχει.
Έδωσα έτσι την ευκαιρία στο γιατρό να με βοηθήσει. Ξεκίνησα με μικρή δόση αντικαταθλιπτικού και περιμέναμε να δούμε αν θα άλλαζε κάτι.
Και πράγματι άλλαξε!
Τώρα που διαβάζετε αυτό το κείμενο, κάπου δίπλα μας υπάρχει ένας έφηβος που σκέφτεται αυτοκαταστορφικά επειδή δεν καταλαβαίνει τί είναι αυτό που του συμβαίνει και δεν παίρνει το θάρρος να ζητήσει βοήθεια. Γιατί φοβούνται το Στίγμα. Τώρα που μιλάμε υπάρχουν γύρω μας πολλοί άνθρωποι που δεν κοιτάνε τίποτε άλλο παρά μόνο το πώς θα τελειώσει η μέρα για να πάνε στο κρεβάτι τους – “να κρυφτούν απ’ τη ζωή”.
Αλλά υπάρχουν κι άλλοι που παίρνουν το θάρρος και σηκώνουν το τηλέφωνο. Ζητούν βοήθεια. Οπως υπάρχουν και γονείς που έχουν επιτέλους αντιληθφεί ότι η ψυχική νόσος δεν έχει καμμία διαφορά από τη σωματική νόσο και βοηθούν τα παιδιά τους να πάνε καλά. Υπάρχουν άνθρωποι, ενήλικες όπως εγώ που τρόμαζαν στο άκουσμα του αντικαταθλιπτικού γιατί πιστευαν ότι θα τους αλλοιώσει την προσωπικότητα, θα τους κάνει άλλους ανθρώπους, “ζόμπι” ή δεν ξέρω γω τ΄άλλο. Και που σήμερα, οι άνθρωποι αυτοί μπορούν να ακούνε τα πουλιά να κελαηδούν για πρώτη φορά επειδή ακριβώς βρήκαν την έξοδο από το σκοτεινό δωμάτιο που ζούσαν.