Υπαρξιστική θεραπεία και αυτο-συνείδηση του θανάτου

Όπως είπαμε και στο εισαγωγικό μας άρθρο για την υπαρξιστική θεραπεία το ζήτημα του θανάτου και συγκεκριμένα το ζήτημα της συνειδητοποίησης του δικού μας θανάτου (οτι δηλαδή είμαστε θνητοί) είναι ένα από τα βασικά υπαρξιακά ζητήματα που αντιμετωπίζει ο κάθε άνθρωπος.

Ο άνθρωπος είναι το μοναδικό όν που αντιμετωπίζει το ζήτημα του θανάτου του. Με βάση αυτά που ξέρουμε μέχρι σήμερα, επίσης, είναι το μοναδικό όν που μπορεί να σκεφθεί συμβολικά. Μπορεί δηλαδή να ξεφύγει από το άμεσο “τώρα” και να σκεφτεί διαχρονικά αλλά και να ξεφύγει επίσης από την ακατέργαστη εμπειρία και να σκεφτεί αφαιρετικά. Ετσι όταν βλέπω “αυτό το μακρουλό και λεπτό πλαστικό αντικείμενο που είναι τώρα μπροστά στα μάτια μου” μπορώ να λέω ότι είναι ένα στυλό το οποίο είναι ένα εργαλείο με το οποίο γράφουμε.

Ο άνθρωπος υπάρχει μέσα στο χρόνο.

Υπάρχουμε ταυτόχρονα σε ένα παρελθόν που θυμόμαστε, σε ένα παρόν που ζούμε και σε ένα μέλλον που ελπίζουμε ή θεωρούμε ότι θα έρθει. Μπορούμε αναλυτικά να αντιληφθούμε το πραγματικό αλλά και το πιθανό. Αυτές οι δυνατότητες είναι ένα μέρος της αυτο-συνείδησής μας. Κατά συνέπεια έχουμε συνείδηση του δικού μας θανάτου σαν μιά ανα-πάσα-στιγμή-πιθανότητα και ταυτόχρονα σαν ένα κομμάτι της ζωής μας. Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από το θάνατο και αυτό πράγμα είναι μία κατάρα αλλά και ταυτόχρονα ένα δώρο. Είναι δώρο γιατί το γεγονός ότι γνωρίζουμε ότι θα πεθάνουμε είναι η συνθήκη που δίνει αξία και νόημα στη ζωή μας. Είναι η οριστική επιβεβαίωση ότι η ζωή μας είναι κάτι το μοναδικό και το ανεπανάληπτο. Το ίδιο όπως και οι ζωες των άλλων.

Ποσο βαθειά το έχουμε συνειδητοποιησει αυτό; Σίγουρα κάποιοι άνθρωποι που φτάσαν πολύ κοντά στο θάνατο το έχουν συνειδητοποιησει και αυτό άλλαξε ριζικά τη ζωή τους. Αλλαξε τελείως τον τρόπο που τοποθετούν τον εαυτό τους μέσα στο χρόνο. Συνειδητοποιούν την έννοια του πεπερασμένου (“όλα κάποτε τελειώνουν”)  και ότι ο χρόνος δεν είναι πλέον δεδομένος. Αυτό έχει σαν συνέπεια τις περισσότερες φορές, να ξανακοιτάζουν τους στόχους, τα σχέδια και τις προτεραιότητες που είχαν βάλει μέχρι τότε στη ζωή τους. Αποτέλεσμα; Ο πρώην “εργασιομανής” διευθυντής να εγκαταλείπει τις φιλοδοξίες για το καινούργιο executive αυτοκίνητο που θα το χορηγήσει η εταιρεία του και να γυρνά νωρίτερα στο σπίτι για να προλάβει τα παιδιά του πριν κοιμηθούν και να ξοδέψει μ’ αυτά τον πολύτιμο χρόνο του. Ή ο φιλόδοξος ελευθεροεπαγγελματίας να εγκαταλείπει τα όνειρα για το εξοχικό στο νησί προκειμένου να απολαύσει την ανοιχτόκαρδη παρέα με τους φίλους στην ταβέρνα της γειτονιάς.

Η συνειδητοποιηση του θανάτου μας (“όλοι δύο μέτρα γής θα πάρουμε”) είναι η καλύτερη πηγή σεμνότητας και ταπεινοφροσύνης. Μας προφυλάσσει από το να παίρνουμε στα σοβαρά της υπερβολικές μας επιθυμίες. Μας εκπαιδεύει στην υπομονή, μας προτρέπει να αξιοποιούμε και να απολαμβάνουμε το χρόνο που έχουμε. Να ζούμε την κάθε στιγμή αντί να ζούμε με το φόβο του τί μας επιφυλάσσει το μέλλον. Ετσι δεν θα μας κακοφαίνεται το γεγονός ότι δεν αρέσουμε σε κάποιον ή ότι δεν έχουμε το τελευταίο μοντέλλο Μερσεντές που έχουν οι φίλοι μας, διότι “στην τελική” δεν έχει και μεγάλη σημασία. “Στην τελική” είμαστε όλοι ίσοι μπροστά στο θάνατο.

Οπως όμως η συνείδηση του θανάτου μας είναι ένα δώρο, είναι ταυτόχρονα και μία κατάρα: Είναι η συνειδητοποίηση του οριστικού τέλους της σχέσης με τα αγαπημένα μας πρόσωπα, η οριστική ματαίωση τών σχεδίων και τις απολαύσεών μας. Είναι μια τρομακτική προοπτική που γίνεται ακόμη χειρότερη επειδή ακριβώς δεν γνωρίζουμε πότε μπορεί να συμβεί. Ακόμη και οι πιό υγιείς άνθρωποι έχει συμβεί να πεθάνουν ξαφνικά και τελείως απρόσμενα και παράλογα. Αυτό σημαίνει ότι ο καθένα από μας κουβαλάει ένα τεράστιο ποσό άγχους. Μερικές φορές είναι τόσο μεγάλο το άγχος που κάνει τον άνθρωπο να παραλύει ψυχικά αλλά και σωματικά πολλές φορές.

Πώς στέκεται ο υπαρξιστικός θεραπευτής σ’ αυτό το ζήτημα, στο ζήτημα της αυτο-συνείδησης του θανάτου μας; Ενδιαφέρεται και αναλύει το πώς “βλέπει” ο ασθενής του το πεπερασμένο της ζωής δικής του ζωης και επιδιώκει να τον βοηθήσει να “δούνε” το ζήτημα από την οπτική γωνία που βοηθιεται καλύτερα ο ίδιος ο ασθενής.