Μέρος Γ: Τί είναι η Σημασιοδότηση (Mentalizing);
Ως σημασιοδότηση (mentalizing) ορίζεται γενικά η ικανότητα αντίληψης και κατανόησης των άλλων. Η ικανότητα να κρίνει η και να ερμηνεύει κανείς την πνευματική κατάσταση άλλων ατόμων έτσι ώστε να μπορεί να προβλέπει ή να ερμηνεύει τις συμπεριφορές τους. Γενικότερα σημασιοδότηση είναι η ικανότητα που έχει το άτομο να καταννοεί και να απαρτιώνει τα κοινωνικά μηνύματα – σήματα που προσλαμβάνει, ώστε να μπορεί να καταννοεί τις διαθέσεις, τις πεποιθήσεις και τα συναισθήματα των άλλων ατόμων.
- Λέμε ότι έχουμε υπό-σημασιοδότηση (hypomentalization) όταν οι ερμηνείες που δίνει κανείς στα “κοινωνικά μηνύματα” είναι ιδιαίτερα απλοϊκές και φτωχές. Το γεγονός αυτό οφείλεται πιθανότατα σε όχι σωστή επεξεργασία της κοινωνικής πληροφορίας.
- Αντίθετα, υπερ-σημασιοδότηση συμβαίνει όταν έχουμε διαστρέβλωση ή παρερμηνεία των διαφόρων κοινωνικών σημάτων. Αυτό με τη σειρά του οφείλεται συνήθως σε υπερευαισθησία του ατόμου σε διάφορα κοινωνικά ερεθίσματα.
Μέχρι πολύ πρόσφατα δεν είχαμε τρόπους θεραπείας για την κοινωνική γνωστική διαταραχή. Σήμερα, υπάρχουν στο στάδιο της έρευνας, κάποιες μέθοδοι οι οποίες φαίνονται ότι κατά κάποιο τρόπο μπορούν να βοηθήσουν. Αναπτύχθηκαν μέθοδοι “εκπαίδευσης κοινωνικών γνωστικών ικανοτήτων” που είναι δομημένες παρεμβάσεις, με σκοπό τη βελτίωση των γνωστικών ικανοτήτων του ατόμου. Στις μεθόδους αυτές χρησιμοποιούνται μερικές φορές και ηλεκτρονικά παιχνίδια κατασκευασμένα γι αυτό το σκοπό, έτσι ώστε να βελτιώνουν την ακρίβεια την αναγνώρισης του συναισθήματος.
Φάρμακα
Από πλευράς φαρμακευτικής, τα φάρμακα που είναι εγκεκριμένα για χρήση σ’ αυτές τις καταστάσεις δεν επιδρούν άμεσα στην σημασιοδότηση. Μπορεί να την βελτιώνουν έμμεσα, μειώνοντας συνολικά, ορισμένα συμπτώματα τα οποία επηρεάζουν αρνητικά την σημασιοδότητση.
Η οξυτοκίνη (oxytocin)
Ονομάστηκε η “ορμόνη της αγάπης” (the love hormone), εξαιτίας του ρόλου που παίζει στη σύναψη σχέσεων ανάμεσα σε ζευγάρια και γενικώτερα στους δεσμούς μεταξύ διαφόρων προσώπων. Η οξυτοκίνη φαίνεται ότι πράγματι έχει ρυθμιστικό ρόλο στην κοινωνική αντίληψη επηρεάζοντας συμπεριφορές όπως η βλεμματική επαφή ανάμεσα στους ανθρώπους. Εχει αποδειχτεί ότι αυξάνει την προσήλωση του βλέμματος ενός ατόμου στο πρόσωπο του άλλου. Αυτό έχει αποδειχτεί ακόμη και στα ζώα. Φαίνεται λοιπόν να αυξάνει την κοινωνικότητα (sociality) αυξάνοντας την επεξεργασία της κοινωνικής πληροφορίας.
Η dr. Mercedes Perez-Rodriguez όμως, τονίζει:
Θέλω να είμαι όμως σαφής: Δεν λέω ότι η οξυτοκίνη είναι το θαυματουργό φάρμακο! Χρειάζεται πολύ περισσότερη έρευνα για να μπορέσει να ξεφύγει από το χώρο των ερευνητικών εργασιών και να περάσει στο θεραπευτικό οπλοστάσιο των γιατρών. Είναι πολλά ερωτηματικά που πρέπει να απαντηθούν γιατί η δράση της οξυτοκίνης εμφανίζει σημαντικές διαφορές από άτομο σε άτομο και στις διάφορες καταστάσεις. Πιστεύω όμως ότι είναι μιά πολλά υποσχόμενη ουσία σε σχέση με αυτές που διαθέτουμε σήμερα.
Σχιζοφρένεια
Τοίχος Ψυχιατρείου ζωγραφισμένος από ασθενείς.
Τέτοιες εργασίες υπάρχουν. Εχω υπόψη μου δύο εργασίες που δημοσιεύτηκαν πέρυσι σχετικά με τη χρήση της οξυτοκίνης στη σχιζοφρένεια και στις συναισθηματικές διατααχές *. Γνωρίζω επίσης ότι “τρέχουν” τουλάχιστον δέκα ακόμη εργασίες με μικρό και μεσαίο αριθμό ατόμων με σχιζοφρένεια. Υπάρχει όμως πολύ δουλειά να γίνει ακόμη πριν μπορέσουμε να καταλήξουμε σε αξιόπιστα συμπεράσματα.
Μέχρι τώρα πάντως φαίνεται ότι η οξυτοκίνη έχει θετική επίδραση στη σχιζοφρένεια ενισχύοντας κυρίως κάποιες πλευρές της κοινωνικής αντίληψης όπως την αναγνώριση συναισθημάτων. Υπάρχουν επίσης προκαταρκτικά στοιχεία που δείχνουν ότι η οξυτοκίνη ενισχύει την κοινωνικότητα (prosociality) και την κοινωνική αντίληψη, σε άτομα με αυτισμό. Υπάρχουν όμως επιφυλάξεις για την χορήγηση της οξυτοκίνης, μιας ορμόνης δηλαδή, επί μακρό χρονικό διάστημα, σε παιδιά κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής τους.
Μεθοριακή Διαταραχή Προσωπικότητας
Οι ασθενείς με Μεθοριακή Διαταραχή Προσωπικότητας έχουν άλλου είδους διαταραχή της σημασιοδότησης: υπερ-σηματοδοτούν, είναι υπερ-“κοινωικοί”, με την έννοια ότι έχουν μια υπερβολικά αυξημένη εγρήγορση και ευαισθησία στα κοινωικά ερεθισματα και καταστάσεις. Είναι επομένως επιρρεπείς στο να δίνουν υπερβολικές ή και διαστρεβλωμένες ερμηνείες στις διάφορες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Είνα σύνηθες παραδείγματος χάριν, να παρερμηνεύουν μια στάση ουδετερότητας ώς εχθρική στάση κλπ.
Στους ασθενείς αυτού του τύπου τα αποτελέσματα της οξυτοκίνης δεν είναι και τόσο ξεκάθαρα. Περίπου στις μισές από τις εργασίες φαίνεται ότι υπάρχει κάποια ευνοϊκή επίδραση ενώ στις υπόλοιπες φάνηκε ότι δεν είχε κανένα αποτέλεσμα ή μερικές φορές είχε και αρνητικό αποτέλεσμα η χορήγησή της. Χρειάζεται να καταλάβουμε γιατί υπάρχει αυτή η διάσταση στα αποτελέσματα.
Το συμπέρασμα
H γενική εικόνα είναι ότι η οξυτοκίνη είναι κατά πάσα πιθανότητα πιό αποτελεσματική σε παθήσεις με τα λεγόμενα “αρνητικά συμπτώματα” όπως την κοινωνική απόσυρση που είναι χαρακτηριστική του αυτισμού και της σχιζοφρένειας. Αυτό είναι μάλλον αυτονόητο αν λάβουμε υπόψη μας τη γνωστή θετική δράση της οξυτοκίνης στη δημιουργία και οικοδόμηση σχέσεων εμπιστοσύνης ανάμεσα στα πρόσωπα.
Σε πολλές περιπτώσεις ο κλινικός γιατρός, δεν έχει βασικά άλλα εργαλεία για να αντιμετωπίσει την διαταραχή κοινωνικής αντίληψης που εμφανίζουν οι ασθενείς με σχιζοφρένεια ή αυτισμό. Καταφεύγει σε πειραματικές θεραπείες επειδή ακριβώς δεν έχει άλλα εργαλεία για την αντιμετώπιση αυτών των συμπτωμάτων. Είναι αλήθεια ότι έχουμε ανάγκη νέων θεραπευτικών μέσων για τη διαταραχή της κοινωνικής αντίληψης και σ’ αυτόν τον τομέα υπάρχουν πολλές ελπίδες από την έρευνα που διενεργείται.
*Η διασκευή και η μετάφραση είναι δική μου. Όπου δεν είμαι βέβαιος για την ακριβή απόδοση των όρων, βάζω μέσα σε παρενθέσεις την αγγλική ορολογία. –doctorbabis.
*Davis MC, Green MF, Lee J, et al. Oxytocin-augmented social cognitive skills training in schizophrenia. Neuropsychopharmacology. 2014;39:2070-2077. Gamer M, Zurowski B, Buchel C. Different amygdala subregions mediate valence-related and attentional effects of oxytocin in humans. Proc Natl Acad Sci U S A. 2010;107:9400-9405.